Dược liệu có nguồn gốc từ nhiều thành phần khác nhau trong tự nhiên như từ đông vật, vi sinh vật hay phổ biến nhất là các loại thảo dược tốt cho sức khoẻ của con người. Trải qua quá trình hàng nghìn năm, con người đã biết đến và phát hiện thêm nhiều loại dược liệu mới có nhiều công dụng hơn cũng như đa dạng trong cách sử dụng hiệu quả cho từng trường hợp cụ thể. Vậy dược liệu là gì? Cách sử dụng các loại dược liệu sao cho hiệu quả và những loại nào tốt cho sức khoẻ và dễ kiếm. Các bạn hãy cùng chúng tôi khám phá trong bài viết sau
Việt Nam là một trong những nền dược liệu lớn và lâu đời trong khu vực, với điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu phù hợp, các loại dược liệu tại Việt Nam đã tích tụ được dược tính cao, thông qua các nghiên cứu và áp dụng thành công trong việc sử dụng để chữa trị bệnh cho người mà không đem lại nhiều tác dụng phụ. Cùng với đó, con người đã thử nghiệm và sử dụng nhiều loại dược liệu khác nhau, thậm chí là kết hợp chúng để đem đến hiệu quả cao và điều trị kịp thời các loại bệnh mới.
Vậy cụ thể dược liệu là gì? Và bạn nên biết loại dược liệu nào tốt cho sức khoẻ mà vẫn dễ dàng tìm kiếm. Hãy cùng VIETMEC giải đáp các câu hỏi trên trong bài viết này nhé
Dược liệu là gì?
Dược liệu có nguồn gốc từ các nguyên liệu có trong tự nhiên chứa các tinh chất quý giá mà con người không thể tự tổng hợp, những loại dược liệu đã được nghiên cứu bởi các thầy thuốc y học cổ truyền và các công trình nghiên cứu khoa học cụ thể cho từng loại dược liệu khác nhau cho thấy có công dụng trong việc chữa trị hoặc hỗ trợ điều trị các căn bệnh, làm giảm các triệu chứng hay có công dụng như là một nguồn dinh dưỡng tự nhiên bổ sung và cải thiện sức khoẻ
Các nguồn dược liệu chính mà con người thường sử dụng trong việc hỗ trợ điều trị các căn bệnh bao gồm: Các loại cây thuốc, động vật, các loài thuỷ sinh và một số hình thức khác trong tự nhiên, chủ yếu được phân loại thành những nguồn chính sau:
– Các loại thực vật bản địa: Đây là nguồn nguyên liệu chính, chiếm số lượng lớn trong các bài thuốc y học cổ truyền cũng như chiết xuát vào các loại dược phẩm để áp dụng làm tăng công hiệu hay có tác dụng nhất định trong việc chữa trị các loại bệnh hay gặp. Hiện tại những loại thực vật có dược tính đã được kiểm chứng sử dụng chủ yếu trong ngành y học cổ truyền tại các nước hoặc được chiết xuất và sử dụng vào trong thành phần của thuốc theo phương pháp điều trị Tây y. Những loại dược liệu đầu tiên được sử dụng trong Tây y như câu liễu trắng trong thành phần bán hợp thành của công thức thuốc aspirin đầu tiên hay như Atermisinin có trong Thanh hao hao vàng dùng để chống sốt rét thể phân liệt….
– Một số loài động vật: Mặc dù không được sử dụng phổ biến như các loại thực vật trong lĩnh vực dược liệu, nhưng một số loài động vật phổ biến có chứa những chất cần thiết, có vai trò thiết yếu trong việc điều trị các căn bệnh thường gặp. Một ví dụ thường thấy nhất đó là mật ong, đây vừa là loại thực phẩm cũng như có công dụng rất tốt trong việc diệt khuẩn, chống lão hoá da
Hơn nữa, các loài động vật cũng đóng góp vai trò không nhỏ trong việc giúp con người phát hiện những loại dược liệu mới. Cụ thể nhờ những tập tính lựa chọn các loại thảo dược, cây cối, đất đá,… chúng có thể tự chữa trị cho bản thân. Chẳng hạn như gà thường ăn thêm các viên sỏi nhỏ, điều này sẽ giúp chúng dễ tiêu hoá hơn
Đặc biệt có trường hợp của loại dược liệu Đông trùng hạ thảo. Theo các nghiên cứu chỉ ra không phải là một loài thực vật hay động vật cụ thể, Đông trùng hạ thảo thực tế là một loại dạng ký sinh giữa trứng của loài bướm thuộc chi Thitarodes và loại nấm Ophiocordyceps sinensis bám vào và sống ký sinh trên vật chủ
Đông trùng hạ thảo có chứa nhiều chất dinh dưỡng có lợi cho cơ thể bao gồm 17 loại axit amin, các nguyên tố vi lượng (Nhôm, Silic, Kali, Natri…), các loại vitamin (vitamin B12, vitamin A, vitamin C, vitamin B2, vitamin E, vitamin K)
– Các loài vi sinh vật: Đối với nhiều người, đây là loại nguồn dược liệu nghe xa lạ nhưng thực chất các loài vi sinh vật lại đóng góp đáng kể trong việc biến đổi những loại nguyên liệu dược liệu ban đầu trở nên nhiều tác dụng hơn. Đây là những loài sinh vật có khả năng tự tổng hợp, chuyển đổi những chất thông thường thành những dạng có dược tính và công dụng hữu hiệu trong việc chữa trị bệnh, trường hợp thường thấy nhất đó là lên men, cụ thể trong y học đã áp dụng men rượu (Saccharomyces cerevisiae) để chữa trị bệnh sốt rét hay sản xuất insulin từ việc lên men của vi khuẩn E.coli
Các cách sử dụng dược liệu
Theo thời gian, con người đã sáng tạo ra nhiều cách sử dụng dược liệu khác nhau nhằm mục đích hấp thụ tối đa các thành phần có lợi cho sức khoẻ có trong dược liệu, cách phổ biến và thường thấy nhất hiện nay là theo dạng trà túi lọc hoặc trà dược liệu thô, chiết xuất dược liệu
Để xác định được liều lượng tiêu chuẩn có thể hấp thụ cho một người cần phải thông qua tỷ lệ của dược liệu thô với dung môi cần thiết, nhưng hàm lượng dược chất có thể khác nhau ở những cây khác nhau trong cùng một loại, vì thế cách tốt nhất để xác định được cây dược liệu có đủ tiêu chuẩn để pha với dung môi hay không đó là dùng Sắc kí lớp mỏng, đây là quy trình chuẩn của các nhà sản xuất trong việc điều chế để dược liệu đã được chiết xuất có liều lượng phù hợp, vừa có thể hấp thụ và cũng đảm bảo không ảnh hưởng đến sức khỏe của người dùng.
Trà hay nước sắc
Trà dược liệu hay còn gọi là nước sắc là thành phẩm của quá trình chiết xuất dược liệu thành nước uống được, hiện nay cách phổ biến mà các nhà sản xuất thường áp dụng đó là dược liệu sấy khố, dạng trà túi lọc để giữ được đặc tính trong quá trình vận chuyển đến người dùng cuối.
Một dạng ít phổ biến hơn đó là nước sắc, người dùng cần trải qua công đoạn sơ chế các loại dược liệu và sau đó đun sắc trong nhiều tiếng để có thể sử dụng như là một loại vị thuốc hỗ trợ điều trị các chứng bệnh theo kê đơn từ thầy thuốc
Dạng ngâm là dạng pha lạnh các loại cây dược liệu có hàm lượng chất nhầy lớn đơn cư nhử như cây xô thơm hay cây húng tây, được thái cắt lát mỏng và sau đó ngâm với nước lạnh trong khoảng từ 7 đến 12 tiếng
Dạng cồn thuốc
Cách sử dụng này thường được áp dụng bởi các dược sỹ chuyên khoa hay các đơn vị sản xuất dược liệu chuyên nghiệp để lấy được tối đa dược chất có trong các loại dược liệu, thông thường phương pháp cồn thuốc được sử dụng bằng cách pha dung môi 100% thuần ethanol với cây dược liệu, quá trình sau chiết xuất từ cồn thuốc sẽ có tỷ lệ ethanol lưu lại vào khoảng 25% hoặc những trường hợp cụ thể lên đến 90%
Rượu thuốc và cồn ngọt là chiết xuất từ dược liệu có tỷ lệ ethanol vào khoảng 12 – 38%. Phương pháp chiết xuất được chia thành 2 dạng chính:
– Chiết xuất dạng lỏng là dạng có tỷ lệ ethanol có trong dung dịch thấp và được điều chế từ máy chưng cất chân không
– Chiết xuất dạng sấy khô: dược liệu sẽ được sấy để bốc hết hơi nước còn lại để cô đọng các thành phần quan trọng trong dược liệu khô. Sau đó dạng chiết xuất sấy khô có thể được chế biến thành viên nang hoặc viên nén
Dạng tinh dầu
Hiện có những loại dược liệu có khả năng chữa một số căn bệnh ngoài da rất tốt, cho nên cách sử dụng tối ưu với những loại dược liệu cho các bệnh ngoài da thường là dạng tinh dầu, ví dụ dễ thấy nhất là các chai dầu gió chúng ta hay dùng hằng ngày để trị sưng tấy ở một số vùng da nhất định.
Các loại dược liệu sau khi chiết xuất, có tác dụng rất mạnh có thể gây bỏng da nên cần phải pha loãng với dầu thực vật để có thể sử dụng an toàn trên cơ thể người, thành phầm sau khi kết hợp với các loại dầu thực vật theo công thức riêng từ nhà sản xuất sẽ thành các dạng như: Thuốc mỡ, dầu thoa, kem hoặc các dạng dung dịch lỏng khác
Dạng bột cốm
Đây là dạng điều chế dược liệu hoàn toàn mới tại Việt Nam, những nước có nền sản xuất dược liệu phát triển mạnh và phổ biến như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc đã đi trước và điều chế thành công ra dạng sản phẩm Bột cốm, có tác dụng rút ngắn các công đoạn sơ chế dược liệu thô để có thể hấp thụ vào cơ thể người. Dạng bột cốm được sản xuất bằng cách đưa nguồn dược liệu thô vào sản xuất từ các hệ thống cô chiết, cô cao, sấy phun sương để đưa ra thành phẩm là dạng bột cốm, có thể hoà tan vào nước và sử dụng trực tiếp
Thông thường để có được một thành phẩm Bột cốm đầu ra đủ tiêu chuẩn chất lượng, cơ sở sản xuất thường phải đạt tiêu chuẩn về hệ thống sản xuất có đủ khả năng để thời gian chiết cao, sấy phun sương dung môi thành bột cốm trong thời gian rất ngắn, đảm bảo rằng dược liệu trong quá trình sản xuất không bị phơi nhiễm với điều kiện môi trường bên ngoài cũng như bị lẫn các tạp chất gây ảnh hưởng xấu đến chất lượng của Bột cốm
Khả năng áp dụng vào trong việc hỗ trợ điều trị các chứng bệnh theo phương pháp Y học cổ truyền với dạng Bột cốm cũng trở nên đa dạng và thuận tiện hơn rất nhiều, như tại Trung Quốc, với việc áp dụng thành công dạng dược liệu mới này vào trong nền Đông Y đã thay đổi cơ bản cách kê đơn của các bác sỹ y học cổ truyền và dược sỹ, không còn phải chuẩn bị sẵn loại dược liệu thô, mà thay vào đó là kết hợp các loại Bột cốm theo từng bài thuốc để đạt hiệu quả cao nhất
Hiện tại, Công ty cổ phần Dược Liệu Việt Nam đã làm chủ được công nghệ chế biến Bột cốm và đang áp dụng phổ biến vào trong các loại dược liệu có lợi cho sức khoẻ của người tiêu dùng từ quy trình sản xuất đạt GMP – WHO, hệ thống đảm bảo chất lượng thành phẩm đạt ISO 17025 và GLP cùng với hệ thống kho dược liệu đạt GSP đảm bảo chất lượng xuyên suốt từ nguyên dược liệu cho đến các sản phẩm dạng Bột cốm của VIETMEC
Các loại dược liệu thảo dược tốt cho sức khoẻ, phổ biến
Giúp hạ lượng đường huyết với Quế
Từ lâu, Quế đã được con người sử dụng như là một loại gia vị tự nhiên sử dụng trong việc chế biến thức ăn, không những vậy Quế cũng là một trong những phương thức khử trùng rất hiệu quả khi bôi ngoài da.
Từ những công dụng hữu ích của Quế, các nhà khoa học đã nghiên cứu và tìm hiểu thêm về những thành phần hoá học có trong loại dược liệu này, tìm ra được nhiều hợp chất mới có tác dụng khác nhau trong việc cải thiện sức khoẻ trên cơ thể người.
Cụ thể, thành phần chính có trong quế là cinamaldehyde có khả năng khử khuẩn khi bôi ngoài da rất tốt. Hơn nữa trong quế còn có thành phần chống ôxi hoá mạnh . Một đặc tính khác mà các nhà khoa học mới được phát hiện gần đây là Quế còn có thể có tác dụng trong việc giảm lượng đường trong máu thông qua việc làm chậm quá trình phân giải của các loại thức ăn có chứa nhiều hydro cácbon trong hệ tiêu hoá và cải thiện mức độ nhạy khi hấp thụ insulin (Insulin là một loại hoóc-môn được cơ thể tạo ra để làm giảm lượng đường glucose có trong máu)
Theo nghiên cứu được thực hiện trên 60 người đang mắc bệnh tiểu đường tuýp 2 cho thấy, các nhóm đối tượng được sử dụng quế hằng ngày trong 40 ngày liên tục có mức giảm lượng đường glucose (Từ 18 – 29%) Triglyceride (Từ 28 – 30%), LDL cholesteron (Chỉ số lipidproterin cholesteron tỷ trọng thấp giảm 7 – 27%) và tất cả các loại cholesteron (Giảm từ 12 – 26%)
Bạc hà giúp giảm cơn đau từ Hội chứng ruột kích thích và buồn nôn
Trong các bài thuốc cổ truyền từ nhiều nền y học trên thế giới từ trước đến nay, Bạc hà luôn là một trong những loại dược liệu được các y sĩ đánh giá cao trong việc kết hợp để điều trị các căn bệnh, cũng như là một loại hương liệu tự nhiên có mùi vị dễ chịu, kết hợp trong việc chế biến các món ăn để làm tăng hương vị
Bạc hà có đặc tính quý giá vốn có là làm mát cục bộ với cơn đau cơ, đầu, giảm ngứa ngáy khó chịu. Theo nhiều nghiên cứu sơ bộ mới đây chỉ ra việc bạc hà có tác dụng giảm những cơn đau từ Hội chứng ruột kích thích, bạc hà khi đi vào dạ dày sẽ giúp làm giãn cơ trơn, điều này sẽ làm giảm các cơn đau trong quá trình co bóp ruột và triệu chứng đầy hơi
Tuy nhiên việc sử dụng liều lượng cao tinh dầu bạc hà (Từ 500mg) sẽ gây khó chịu niêm mạc dạ dày và triệu chứng giả của trào ngược dạ dày thực quản
Nghệ với khả năng chống viêm sưng hiệu quả cao
Nghệ trong giới khoa học vẫn luôn là đề tài mang nhiều tính tranh luận bởi những khả năng mà loại dược liệu này có thể đem lại. Hiện tại các nghiên cứu đều chưa thể thống nhất được những khả năng về chống ung thư, chống trầm cảm, hỗ trợ điều trị tiểu đường tuýp 2, giảm lượng cholesteron trong máu, viêm khớp.
Nhưng một đặc tính mà đã được khẳng định đó là Nghệ có chất curcumin chống oxi hoá cực mạnh, kích thích việc sản sinh thêm những enzym chống ôxi hoá khác. Đây được coi là yếu tố then chốt trong quá trình lão hoá của các tế bào trong cơ thể và gây ra nhiều bệnh khác nhau
Hơn nữa đặc tính chống viêm sưng của Nghệ cũng rất mạnh, thậm chí sự hiệu quả tương đương với một vài loại thuốc chống viêm sưng hiện nay. Về lâu dài, mức độ viêm sưng thấp có vai trò quan trọng trong việc chữa trị những căn bệnh gây ra phù nề, sưng tấy ở trên cơ thể
